Επιβαρύνουν τα δάνεια της Ελλάδας τους υπόλοιπους Ευρωπαίους φορολογούμενους;H

Από την αρχή της κρίσης έχουμε πολλές φορές ακούσει πολιτικούς κρατών-μελών της Ευρωζώνης να εκφράζουν την άποψη ότι τα δάνεια που παρέχονται στη χώρα μας επιβαρύνουν τους κρατικούς τους προϋπολογισμούς και χρηματοδοτούνται από τις «τσέπες» των δικών τους φορολογούμενων.¹ Τυπικό παράδειγμα, ο συχνά επικριτικός προς την Ελλάδας Πρωθυπουργός της Σλοβακίας Ρόμπερτ Φίκο ο οποίος, σε συνέντευξή του στους Financial Times το Φεβρουάριο του 2015, είχε πει πως «Θα ήταν αδύνατο να εξηγήσω στο κοινό πως η “φτωχή” Σλοβακία ... πρέπει να αποζημιώσει την Ελλάδα. Να εξηγήσω στους ανθρώπους μου ότι πρέπει να δώσουμε χρήματα στην Ελλάδα για τους δικούς τους μισθούς και συντάξεις».²

Στο παρόν σημείο, ξεχνώντας για λίγο πως είμαστε Έλληνες και άρα πως θα έπρεπε να στηλιτεύσουμε την άποψη αυτή απλά και μόνο διότι εναντιώνεται στα συμφέροντά μας, θα εξετάσουμε όπως πάντα από καθαρά επιστημονική σκοπιά και οικονομική λογική αλλά με απλά λόγια, αν το σκεπτικό του κ. Ρόμπερτ Φίκο είναι όντως σωστό ή όχι.

Για να πάρουμε τα πράγματα από την αρχή, σήμερα η χώρα μας λαμβάνει δάνεια από τις χώρες της ζώνης του Ευρώ μέσω του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Σταθερότητας (European Stability Mechanism) ή εν συντομία, του ESM. Κατά την ίδρυση του οργανισμού αυτού, τον Οκτώβριο δηλαδή του 2012,³ οι χώρες μέλη της ζώνης του ευρώ ανέλαβαν την υποχρέωση να καταβάλουν στον ESM συγκεντρωτικά 80,5 δις ευρώ ως μετοχικό κεφάλαιο.⁴ Παρόλα αυτά το δάνειο προς την Ελλάδα έχει μεγαλύτερο ύψος (86 δις) και μάλιστα η συνολική δανειοδοτική ικανότητα του οργανισμού αναφέρεται ότι αγγίζει μέχρι και τα 500 δις ευρώ⁵. Που βρίσκει λοιπόν τα χρήματα για τα δάνειά του;

Η απάντηση είναι πως το μετοχικό του κεφάλαιο δε χρησιμοποιείται για την παροχή δανείων. Τα χρήματα εκείνα τα οποία χρησιμοποιεί ο ESM για να δώσει δάνεια στις χώρες του ευρώ που δε μπορούν να δανειστούν από τις αγορές, είναι χρήματα τα οποία έχει ο ίδιος αντλήσει από τις αγορές με την ίδια ακριβώς διαδικασία που και τα κράτη το κάνουν.⁵

Η λογική είναι η εξής: Οι επιμέρους χώρες που βρίσκονται σε δύσκολη οικονομική θέση δε μπορούν να δανειστούν από τις αγορές (από ενδιαφερόμενους δηλαδή επενδυτές, όπως τράπεζες και συνταξιοδοτικά ταμεία. ^{6, 7, 8}) επειδή οι αυτές φοβούνται πως μελλοντικά δεν θα είναι συνεπείς στην αποπληρωμή των δανείων. Ο ESM όμως, έχοντας συγκεντρώσει ένα κεφάλαιο της τάξης του 80,5 δις αλλά έχοντας και τη δυνατότητα να ζητήσει από τις χώρες-μέλη και άλλα χρήματα αν χρειαστεί (μέχρι του ύψους των 704 δις όπως προβλέπουν οι συνθήκες), πιστεύεται πως θα καταφέρει σε κάθε περίπτωση να είναι συνεπής στις υποχρεώσεις του και έτσι χαρακτηρίζεται ως ιδιαίτερα αξιόπιστος. Ως απόρροια της αξιοπιστίας του αυτής, μπορεί να κάνει αυτό που η υπό κρίση χώρα δεν μπορεί, να δανείζεται εύκολα και οικονομικά από τις αγορές και έπειτα να διοχετεύει τη χρηματοδότηση αυτή με τη μορφή δικού του δανείου προς τη χώρα εκείνη που το έχει ανάγκη.⁵

Συνοψίζοντας λοιπόν, σε αντίθεση με την εικόνα που πολλοί έχουν ότι ο ESM αντλεί τα χρήματά του από τις χώρες της Ευρωζώνης (σχήμα 1), η αλήθεια είναι ότι τα δάνεια αυτά προκύπτουν από χρήματα τα οποία ο ίδιος καταφέρνει να συγκεντρώσει αποκλειστικά από τις αγορές και πως από τη μεριά των χωρών-μελών, η μόνη προσφορά είναι αυτή της παροχής εγγυήσεων (σχήμα 2).

               Σχήμα 1: Η λανθασμένη εικόνα που πολλοί            Σχήμα 2: Πως πραγματικά λειτουργεί ο ESM 

                       έχουν για τη λειτουργία του ESM

Οι εγγυήσεις αυτές είναι μεν πολύ σημαντικές για τη γενικότερη λειτουργία του οργανισμού γιατί του παρέχουν αξιοπιστία, δεν συνεισφέρουν όμως χρηματικά καθόλου στα δάνεια τα οποία παρέχονται στις αδύναμες οικονομικά χώρες όπως η Ελλάδα. Συνεπώς, τα δάνεια δεν επιβαρύνουν επιπλέον τους κρατικούς προϋπολογισμούς των χωρών-μελών της Ευρωζώνης και δεν αποτελούν κανενός είδους βαρίδιο στις «τσέπες» των ευρωπαίων φορολογούμενων.⁹

Θα μπορούσαν να εξελιχθούν είναι η αλήθεια σε κάτι τέτοιο αν η Ελλάδα (ή όποια άλλη χώρα έπαιρνε δάνειο) έπαυε να είναι συνεπής στην αποπληρωμή των χρεών της¹⁰ ή επιτύγχανε κάποιου είδους «κούρεμα» του χρέους της, γιατί τότε ο ESM θα εμφάνιζε ζημίες, τις οποίες και θα έπρεπε να καλύψουν οι εγγυήτριες χώρες. Μέχρι σήμερα όμως κάτι τέτοιο δεν έχει συμβεί.