Το Ευρωπαϊκό Ταμείο Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας, ακουστό κυρίως ως «EFSF», δημιουργήθηκε τον Ιούνιο του 2010 από τα κράτη-μέλη της Ευρωζώνης ως ο προσωρινός μηχανισμός αντιμετώπισης κρίσεων.1 Παρείχε οικονομική βοήθεια σε κράτη-μέλη που το είχαν ανάγκη όπως η Πορτογαλία, η Ιρλανδία και η Ελλάδα,1 μέχρι όμως και την 1η Ιουλίου του 20132. Από τότε και στο εξής μοναδικός υπεύθυνος και μόνιμος μηχανισμός για το θέμα αυτό έγινε ο Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Σταθερότητας, γνωστός ως «ESM».2
Τη σημερινή εποχή πολλές κυβερνήσεις ανά τον κόσμο εμφανίζουν δημοσιονομικό έλλειμμα, πραγματοποιούν δηλαδή περισσότερα έξοδα απ’ όσο τους επιτρέπουν τα έσοδά τους.3 Τη διαφορά αυτή την καλύπτουν συνήθως με δανεισμό από τις λεγόμενες «αγορές», από ενδιαφερόμενους ιδιώτες επενδυτές δηλαδή, όπως τράπεζες και συνταξιοδοτικά ταμεία.4, 5, 6
Όπως όμως είναι αναμενόμενο, οι επενδυτές αυτοί είναι διατεθειμένοι να δανείσουν τα χρήματά τους σε μια κυβέρνηση μόνο αν τη θεωρούν αξιόπιστη, μόνο δηλαδή αν πιστεύουν ότι όταν έρθει η ώρα τα χρήματά τους θα τους επιστραφούν7, προσαυξημένα φυσικά και με τον αναλογούντα τόκο (μια χρηματική αμοιβή δηλαδή8). Αν αυτό δε συμβαίνει και η κυβέρνηση, για τον οποιοδήποτε λόγο (όπως η ύπαρξη υπέρογκου ελλείμματος), χάσει την αξιοπιστία της, τότε κανείς δεν είναι διατεθειμένος να της δανείσει ή τουλάχιστον δεν είναι διατεθειμένος να το κάνει αν δε λάβει μια υπερβολικά μεγάλη αμοιβή (τόκο).9 Με τον τρόπο αυτό η εν λόγω κυβέρνηση χάνει την εύκολη αυτή πηγή δανεισμού (τίθεται ως λέγεται «εκτός αγορών») και κινδυνεύει έτσι να στερέψει από χρήματα και τελικά να πτωχεύσει9.
Επειδή όμως ένα γεγονός κρατικής πτώχευσης θεωρείται πως θα είχε αρνητικές συνέπειες τόσο για την ίδια τη χώρα9, όσο πιθανότατα και για τον υπόλοιπο κόσμο (για τη σταθερότητα του διεθνούς χρηματοοικονομικού συστήματος10), συχνά γίνεται προσπάθεια για την αποφυγή του9. Αυτό επιτυγχάνεται με τη συνέχιση της δανειοδότησης της κυβέρνησης όχι όμως πλέον από τις αγορές αλλά με εναλλακτικούς τρόπους, όπως τα απευθείας δάνεια από άλλες χώρες ή οργανισμούς11. Χαρακτηριστικό παράδειγμα τέτοιου οργανισμού είναι το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ)11, ενώ τα τελευταία χρόνια είχε δημιουργηθεί και ο EFSF, ο οποίος όμως ήταν υπεύθυνος μόνο για τις χώρες που είχαν υιοθετήσει το ευρώ1.
Σήμερα το ρόλο αυτό του EFSF τον έχει αναλάβει ο ESM, γι’ αυτό αν θέλετε να ενημερωθείτε για όσα σήμερα ισχύουν επισκεφτείτε κατά προτίμηση την επεξήγηση του όρου «ESM».
Με την απαρχή της Ευρωπαϊκής κρίσης χρέους στα τέλη του 2009,12 Ευρωπαϊκή Ένωση και Ευρωζώνη ξεκίνησαν προσπάθειες για την προστασία των κρατών-μελών και του χρηματοπιστωτικού τους συστήματος13. Προϊόν της προσπάθειας αυτής υπήρξε και η δημιουργία τριών μηχανισμών στήριξης, πρώτα των EFSF και EFSM και αργότερα του ESM.13
Ο EFSF ή αλλιώς το Ευρωπαϊκό Ταμείο Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας (European Financial Stability Facility) ιδρύθηκε τον Ιούνιο του 2010 ως ο προσωρινός μηχανισμός επίλυσης των κρίσεων από τα κράτη-μέλη της Ευρωζώνης.14 Από την 1η Ιουλίου του 2013 όμως, ο EFSF σταμάτησε να παρέχει νέα δάνεια σε κράτη-μέλη της ευρωζώνης και πλέον ο μοναδικός και μόνιμος μηχανισμός υπεύθυνος γι' αυτό στη ζώνη στου ευρώ είναι ο ESM.2 Ο λόγος για τον οποίο ο EFSF υπήρξε προσωρινός μόνο μηχανισμός και όχι μόνιμος ήταν, κατά ένα μέρος, η έλλειψη νομικής βάσης για τη δημιουργία ενός τέτοιου μηχανισμού στις συνθήκες της Ευρωπαϊκής Ένωσης.15 Στις 25 Μαρτίου 2011 όμως, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο τροποποίησε κατάλληλα τη συνθήκη για τη λειτουργία της ΕΕ16 και τον επόμενο χρόνο, τον Οκτώβριο δηλαδή του 2012, άρχισε να λειτουργεί ο ESM14. Για ένα χρονικό διάστημα, μέχρι και τον Ιούνιο του 2013, οι δύο μηχανισμοί λειτουργούσαν ταυτόχρονα2, ενώ σήμερα ο EFSF συνεχίζει να υπάρχει μόνο και μόνο για να αποπληρωθούν σε αυτόν όλα τα δάνεια τα οποία έχει δώσει, αλλά και ο ίδιος να αποπληρώσει όλα τα δάνεια τα οποία έχει λάβει14.
Ο EFSF ιδρύθηκε ως ανώνυμη εταιρία υπό τη νομοθεσία του Λουξεμβούργου με μετόχους (ιδιοκτήτες) τις 17 χώρες-μέλη της Ευρωζώνης17 και όχι 19 καθώς η Λετονία και η Λιθουανία έγιναν μέλη της Ευρωζώνης αργότερα (το 2014 και 2015 αντίστοιχα)18. Οι συνολικές εγγυήσεις με τις οποίες προικοδότησαν τον EFSF οι χώρες-μέλη του ανέρχονταν σε 780 δις και η ποσοστιαία συμμετοχή κάθε χώρας σε αυτό ισούταν με τη συμμετοχή της στο κεφάλαιο της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας19, προέκυπτε δηλαδή βάση του πληθυσμού και του ΑΕΠ της κάθε χώρας20. Από το ποσό αυτό όμως εξαιρέθηκαν η Ελλάδα, η Πορτογαλία και η Ιρλανδία ως χώρες που έλαβαν δάνεια, και έτσι αναδιαμορφώθηκε στα 726 δις19. Το Διοικητικό Συμβούλιο του EFSF αποτελούνταν από 17 μέλη, ένα από κάθε χώρα μέτοχο21.
Βασική προϋπόθεση για να λάβει μια χώρα την υποστήριξη του EFSF είναι κατ' αρχάς να υποβάλει σχετικό αίτημα και, αφού αυτό γίνει αποδεκτό από τους υπουργούς οικονομικών της ευρωζώνης, να υπογράψει μνημόνιο το οποίο θα διαπραγματευθεί με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή (Κομισιον), την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο22 (την επονομαζόμενη «τρόικα» ή «θεσμοί»23, 24).
Ο EFSF είχε δυνατότητα να δώσει δάνεια μέχρι 440 δις ευρώ.25 Όπως έχει ήδη αναφερθεί οι εγγυήσεις των κρατών ισοδυναμούν με 726 δις19. Πως προκύπτει η διαφορά αυτή;
Η απάντηση είναι πως τα χρήματα εκείνα τα οποία χρησιμοποιεί ο EFSF για να δώσει δάνεια στις χώρες του ευρώ που δε μπορούν να δανειστούν από τις αγορές, είναι χρήματα τα οποία έχει ο ίδιος αντλήσει από τις αγορές1 με την ίδια ακριβώς διαδικασία που και τα κράτη το κάνουν. Η λογική είναι η εξής: Οι επιμέρους χώρες που βρίσκονται σε δύσκολη οικονομική θέση δε μπορούν να δανειστούν από τις αγορές επειδή οι ιδιώτες επενδυτές φοβούνται πως μελλοντικά δεν θα είναι οι χώρες συνεπείς στην αποπληρωμή των δανείων. Ο EFSF όμως, έχοντας την εγγύηση των χωρών-μελών του πως αν χρειαστεί θα καταβάλλουν μεγάλα ποσά για να απορροφηθεί κάθε πιθανή ζημία από χώρες που ενώ έλαβαν τη βοήθειά του τελικά απέτυχαν να την αποπληρώσουν, θεωρείται πολύ αξιόπιστος και πιστεύεται πως σίγουρα θα επιτρέψει όλα τα ποσά που θα δανειστεί. Η σιγουριά αυτή που εμπνέει στους επενδυτές του δίνει τη δυνατότητα να δανείζεται εύκολα και οικονομικά από τις αγορές και έπειτα, να χρησιμοποιήσει τη χρηματοδότηση αυτή για τις δραστηριότητές του (τη δανειοδότηση δηλαδή των κρατών-μελών).26
Συνοψίζοντας λοιπόν, ο EFSF βρίσκει τα χρήματα με τα οποία δίνει δάνεια μέσω δικού του δανεισμού από τις αγορές, και το κεφάλαιο των χωρών χρησιμοποιείται για αύξηση της αξιοπιστίας του. Τέλος, ο EFSF, για τη δανειοδότηση των χωρών-μελών του έχει τη δυνατότητα να συνεργάζεται με το ΔΝΤ αλλά και με άλλα κράτη τα οποία μπορεί να ενδιαφέρονται.27
Όπως ευκρινώς αναγράφεται και στην ιστοσελίδα του, βασικός σκοπός του EFSF ήταν η διαφύλαξη της χρηματοοικονομικής σταθερότητας στη ζώνη του ευρώ.1 Αυτό το προσπαθούσε μέσα από ένα αριθμό εργαλείων και συγκεκριμένα28:
1. Δάνεια στο πλαίσιο ενός προγράμματος μακροοικονομικής προσαρμογής
Η κατηγορία αυτή είναι η πιο γνωστή και εύκολα κατανοητή αφού αφορούσε δάνεια που δίνονταν στην κυβέρνηση μιας χώρας όταν αδυνατούσε να δανειστεί από τις αγορές για κάλυψη των ελλειμμάτων της.22 Το επιτόκιο των δανείων αυτών ισούται με το επιτόκιο με το οποίο δανείζεται ο EFSF συν μια αύξηση ικανή για να καλύπτει και ο EFSF τα έξοδα της λειτουργίας του25.
2. Προληπτική χρηματοδοτική συνδρομή με τη μορφή πιστωτικών γραμμών
Η ύπαρξη πιστωτικής γραμμής για κάποιον σημαίνει την παροχή της δυνατότητας σε αυτόν να λάβει κατά τη διάρκεια μιας χρονικής περιόδου και όχι μόνο μιας χρονικής στιγμής, εφόσον υπάρξει σχετική ανάγκη, δάνεια μέχρι ένα ύψος.29 Το εργαλείο μπορούσε να χρησιμοποιηθεί από χώρες-μέλη των οποίων η οικονομική κατάσταση ήταν για την ώρα αρκετά καλή ώστε να έχουν πρόσβαση στις αγορές, αλλά σχετικά εύθραυστη. Μέσα από αυτό το εργαλείο η χώρα-μέλος μπορούσε να αποκτήσει ένα δίχτυ ασφαλείας και να ισχυροποιήσει την αξιοπιστία της.30
3. Ανακεφαλαιοποίηση χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων μέσω δανείων προς τις κυβερνήσεις
Όταν μία τράπεζα, είτε λόγω κακής διαχείρισης, είτε κάποιας οικονομικής κρίσης έχει υποστεί πολλές ζημίες, τότε ενδέχεται το κεφάλαιό της να μην επαρκεί για να μπορεί να συνεχίσει κανονικά τη λειτουργία της.31, 32 Αυτό το οποίο χρειάζεται λοιπόν είναι η αναδημιουργία του κεφαλαίου, γνωστή ως ανακεφαλαιοποίηση, και αν αυτό δεν είναι διατεθειμένοι να το κάνουν οι ιδιώτες ιδιοκτήτες της τράπεζας, συχνά αναλαμβάνει να το κάνει η κυβέρνηση.32, 33 Αν μια χώρα-μέλος του EFSF δεν είχε τα χρήματα για να το κάνει αυτό μόνη της, μπορούσε να τα δανειστεί μέσα από αυτό το εργαλείο. Απευθείας ανακεφαλαιοποιήσεις όπως ο ESM, ο EFSF δεν πραγματοποιούσε.34
4. Αγορά χρέους στην πρωτογενή αγορά
Με το τέλος ενός προγράμματος στήριξης η χώρα-μέλος λογικά θα επιχειρούσε να βγει ξανά στις αγορές και θα προσπαθούσε να δανειστεί και πάλι από αυτές. Για την αύξηση των πιθανοτήτων η έξοδος αυτή να ήταν επιτυχημένη, και δηλαδή το ποσό που θα επιχειρούσε η χώρα να δανειστεί να συγκεντρωνόταν, ο EFSF μπορούσε μέσω αυτού του εργαλείου, σε τιμές αγοράς πλέον, να καταβάλει ένα μέρος αυτού.30
5. Αγορά χρέους στη δευτερογενή αγορά
Όταν μια χώρα (ή μια επιχείρηση κλπ) δανείζεται από τις αγορές, αυτό γίνεται συνήθως με χρήση χρεογράφων, όπως ομολόγων. Τα ομόλογα δεν είναι τίποτα άλλο παρά έγγραφα τα οποία αποδεικνύουν το χρέος μιας χώρας προς τον κάτοχο του ομολόγου.35 Έτσι η χώρα λαμβάνει τα χρήματα ως δάνειο και προς απόδειξη του γεγονότος αυτού δίνει στο δανειστή της ένα ομόλογο ίσης αξίας. Αυτού του τύπου η αγοραπωλησία λέμε ότι είναι αγοραπωλησία της «πρωτογενούς αγοράς», ενώ αν ο κάτοχος του ομολόγου πουλήσει το ομόλογό του σε κάποιον άλλο (περάσει δηλαδή το ομόλογο σε «δεύτερα χέρια») τότε αυτού του τύπου η αγοραπωλησία λέμε ότι είναι της «δευτερογενούς αγοράς».36 Αγορά χρέους (χρεογράφων) όπως ομολόγων, ο EFSF μπορούσε να πραγματοποιήσει εκτός από την πρωτογενή και στη δευτερογενή αγορά, βοηθώντας έτσι στην καλή λειτουργία της αγοράς αυτής όταν αντιμετώπιζε προβλήματα.37
Όπως ήδη ειπώθηκε, με την απαρχή της Ευρωπαϊκής κρίσης χρέους στα τέλη του 2009,12 Ευρωπαϊκή Ένωση και Ευρωζώνη ξεκίνησαν προσπάθειες για την προστασία των κρατών-μελών και του χρηματοπιστωτικού τους συστήματος13. Προϊόν της προσπάθειας αυτής υπήρξε και η δημιουργία τριών μηχανισμών στήριξης, πρώτα των EFSF και EFSM και αργότερα του ESM.13
Ο ESM όντας ο αντικαταστάτης του EFSF έχει πολλά κοινά μαζί του. Ο μηχανισμός εκείνος με τον οποίο ο EFSF είχε σημαντικές διαφορές, ήταν ο EFSM. Ο EFSM ή αλλιώς Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Χρηματοπιστωτικής Σταθεροποίησης (European Financial Stabilisation Mechanism) δημιουργήθηκε από την Ευρωπαϊκής Επιτροπή το Μάιο του 2010 με στόχο επίσης την αντιμετώπιση της οικονομικής κρίσης.38 Σε αντίθεση όμως με τον EFSF και τον ESM:
Σύμφωνα με την ίδια την ιστοσελίδα του EFSM, αντικαταστάθηκε και αυτός το 2013 από τον ESM.39 Η παροχή όμως μέσω αυτού δανείου στην Ελλάδα τον Ιούλιο του 2015 (του γνωστού «δανείου γέφυρα»),39 ίσως υποδηλώνει πως ο μηχανισμός αυτός αναδημιουργήθηκε41.
Έχοντας διαβάσει κανείς όλα τα παραπάνω για το πώς μια χώρα θα καταφέρει να βρει δανεισμό και υπό ποιους όρους, ίσως του δημιουργείται η απορία σχετικά με τη χρησιμότητα αυτής της προσπάθειας. Γιατί λοιπόν μια χώρα να ενδιαφέρεται τόσο πολύ να βρει τρόπο να συνεχίσει να παίρνει δάνεια και γιατί να υπάρχουν οργανισμοί που να της τα παρέχουν; Τα ερωτήματα αυτά θα αναλυθούν στη συνέχεια.
Σύμφωνα με την οικονομική επιστήμη, μια χώρα που μέχρι σήμερα συνήθιζε να καταναλώνει περισσότερα απ' όσα αντιστοιχούν στο εγχωρίως παραγόμενο εισόδημά της, δηλαδή συνήθιζε να έχει περισσότερα έξοδα απ΄ ότι έσοδα και να καλύπτει τη διαφορά αυτή με δανεισμό, αν μια μέρα δε μπορούσε να δανειστεί άλλο θα ερχόταν αντιμέτωπη με πολλά προβλήματα.42 Συγκεκριμένα θα έπρεπε πλέον η κατανάλωσή της να μειωθεί στο επίπεδο του εγχωρίως παραγόμενου εισοδήματός της, να αρχίσει να ξοδεύει δηλαδή με μιας πολύ λιγότερα ώστε τα έξοδα να είναι ίσα με τα έσοδά της.42 Αν μάλιστα υπήρξε για πολλά χρόνια δανειζόμενη και έχει συσσωρεύσει χρέος τότε θα έπρεπε:
Με την παρουσία όμως ενός δανειστού εσχάτης ανάγκης όπως ο ESM και ΔΝΤ, η χώρα που δεν έχει δυνατότητα να δανείζεται από τις αγορές μπορεί να αποφύγει όλα τα παραπάνω, δανειζόμενη πλέον από τους οργανισμούς αυτούς.43 Με τον τρόπο αυτό εξασφαλίζει μάλιστα και τον απαραίτητο χρόνο που χρειάζεται ώστε, μέσα από τις μεταρρυθμίσεις που προωθούνται, να ξεπεράσει τα προβλήματα που την οδήγησαν στην άσχημη οικονομική κατάσταση.44
Κύριος στόχος οργανισμών όπως το ΔΝΤ και ο ESM μέσα από την παροχή βοήθειας σε μία χώρα είναι, σύμφωνα με την οικονομική επιστήμη, η προστασία της σταθερότητας του διεθνούς χρηματοπιστωτικού συστήματος.
Πιο συγκεκριμένα, αν μία χώρα χάσει τη δυνατότητα να δανείζεται, αυτό δε θα βλάψει μόνο την ίδια αλλά πιθανότατα και άλλα κράτη στον κόσμο. Με την απουσία δυνατότητας δανεισμού, και όσο η χώρα συνεχίζει να δαπανά περισσότερα απ' όσα αντιστοιχούν στο εγχωρίως παραγόμενο εισόδημά της (να έχει δηλαδή περισσότερα έξοδα από έσοδα), η χρεοκοπία δε θα αργήσει να φανεί. Ως χρεοκοπία ενός κράτους ορίζεται η αδυναμία εκπλήρωσης των οικονομικών υποχρεώσεών του9 και άρα η αθέτηση των πληρωμών του προς όλους εκείνους που στο παρελθόν του είχαν δανείσει.
Μια τέτοια αθέτηση σημαίνει χαμένα χρήματα για τους δανειστές του και άρα, ανάλογα βέβαια και με το μέγεθός του ποσού, δημιουργία προβλημάτων και σε αυτούς. Προβλήματα που, αν αποδειχτούν σημαντικά, μπορεί να οδηγήσουν και τους ίδιους τους δανειστές σε χρεοκοπία και το έναυσμα για ένα νέο κύκλο αθέτησης πληρωμών και δημιουργίας προβλημάτων.31 Αν η κατάσταση αυτή συνεχιστεί ως ντόμινο δεν αποκλείεται η δημιουργία κρίσης στο σύνολο του χρηματοπιστωτικού συστήματος συγκεκριμένων χωρών, ή και συνόλου χωρών όπως η Ευρωζώνη ή ακόμα και ολόκληρου του κόσμου.31, 45 Οι συνέπειες των κρίσεων αυτών μπορεί να είναι πολλές και όχι πάντα προβλέψιμες, ενώ συνήθως δε σταματούν στο χρηματοπιστωτικό σύστημα αλλά επηρεάζουν και την πραγματική οικονομία χειροτερεύοντας τη ζωή πολλών ανθρώπων.46
Για το λόγο αυτό πολλοί οικονομολόγοι και πολιτικοί πιστεύουν πως είναι λάθος ένα και μόνο γεγονός (μια αθέτηση πληρωμών δηλαδή) να αφεθεί να δημιουργήσει τόσα πολλά προβλήματα και υποστηρίζουν πως πρέπει οπωσδήποτε να αποφευχθεί.47 Σήμερα αυτό συμβαίνει πράγματι, με την παρέμβαση οργανισμών όπως ο ESM και το ΔΝΤ. Με τα δάνεια που παρέχονται από αυτούς, τα κράτη είναι σε θέση να συνεχίσουν να αποπληρώνουν τα δάνειά τους και έτσι η αθέτηση πληρωμών, με ότι αυτή θα μπορούσε να συνεπάγεται, αποφεύγεται. Παράλληλα οι οργανισμοί αυτοί επιβάλλουν μεταρρυθμίσεις στην οικονομία του εν λόγο κράτους (μνημόνιο), με βάση το σκεπτικό πως έτσι η οικονομική τους κατάσταση σταδιακά θα βελτιωθεί και μελλοντικά, θα μπορούν να αποπληρωθούν και τα νέα αυτά δάνεια που τα ίδια έχουν μόλις προσφέρει48.
Η Ελλάδα, ως μέλος της Ευρωζώνης, υπήρξε και αυτή μέλος και μέτοχος του EFSF. Το μερίδιό της στο σύνολο των εγγυήσεων ήταν 2,81%, από το οποίο όμως εξαιρέθηκε, μαζί με την Πορτογαλία και την Ιρλανδία ως χώρες-αποδέκτες της βοήθειας. Τα μεγαλύτερα μερίδια ήταν αυτά της Γερμανίας (27,06%), της Γαλλίας (20,31%) και της Ιταλίας (17,86%).19
Η χώρα μας, από το Μάιο του 2010, λαμβάνει οικονομική βοήθεια τόσο από τις χώρες-μέλη της Ευρωζώνης όσο και από το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο41.
1. Πρώτο Πρόγραμμα Στήριξης
Στις 2 Μαΐου του 2010 το Eurogroup (δηλαδή η ανεπίσημη σύσκεψη των Υπουργών Οικονομικών της Ευρωζώνης49) αποφάσισε, έπειτα από σχετικό αίτημα της ελληνικής κυβέρνησης τον Απρίλιο του ίδιου έτους50, να παράσχει στη χώρα μας διμερή δάνεια τα οποία θα συγκεντρώνονταν από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή41. Το ύψος των δανείων αυτών ορίστηκε αρχικά στα 80 δις με στόχο να δοθούν στην Ελλάδα την περίοδο Μαΐου 2010 - Ιουνίου 2013. Τελικά το ποσό αυτό μειώθηκε κατά 2,7 δις επειδή η Σλοβακία αποφάσισε να μην συμμετάσχει στη συμφωνία, ενώ η Ιρλανδία και η Πορτογαλία παραιτήθηκαν ζητώντας και οι ίδιες οικονομική βοήθεια. Η συμφωνία αυτή των χωρών της Ευρωζώνης πάντως, ήταν το ένα μέρος μιας ευρύτερης συμφωνίας με το ΔΝΤ, το οποίο απ' τη μεριά του δεσμεύτηκε να δανειοδοτήσει την Ελλάδα με άλλα 30 δις.41
2. Δεύτερο Πρόγραμμα Στήριξης
Στις 14 Μαρτίου του 2012 το Eurogroup αποφάσισε να χρηματοδοτήσει και ένα δεύτερο πακέτο οικονομικής προσαρμογής για την Ελλάδα. Τόσο οι χώρες τις Ευρωζώνης όσο και το ΔΝΤ συμφώνησαν πέρα από το μέχρι εκείνη τη στιγμή αδιάθετα ποσά του πρώτου πακέτου δανείων, να δώσουν στην Ελλάδα και άλλα 130 δις ευρώ για την περίοδο 2012-2014. Η διαφορά του νέου αυτού προγράμματος ήταν ότι η χρηματοδότηση δεν θα δινόταν πλέον μέσω διμερών δανείων όπως στο πρώτο, αλλά, από τη μεριά των χωρών της Ευρωζώνης τουλάχιστον, μέσω δανείων από τον EFSF. Το συνολικό ποσό που προέβλεπε το δεύτερο πρόγραμμα ήταν συνολικά 164,5 δις από τα οποία 144,7 δις προήλθαν από τον EFSF και 19,8 δις από το ΔΝΤ. Η διάρκειά του προγράμματος ενώ αρχικά ορίστηκε για τα τέλη του 2014, τελικά επεκτάθηκε μέχρι τα τέλη Ιουνίου του 2015.41
3. Τρίτο Πρόγραμμα Στήριξης
Στις 8 Ιουλίου του 2015 (λίγες μέρες μετά τη διενέργεια του δημοψηφίσματος) η ελληνική κυβέρνηση υπέβαλε αίτημα για οικονομική βοήθεια στον μόνιμο πλέον μηχανισμό στήριξης, τον ESM.51 Στις 13 Ιουλίου του 2015 οι ηγέτες της Ευρωζώνης ήρθαν σε συμφωνία με την Ελλάδα τόσο για την άμεση λήψη από μέρους της ορισμένων μέτρων, όσο και για τη μετέπειτα έναρξη διαπραγματεύσεων με στόχο τη σύνταξη ενός νέου μνημονίου.51 Μέχρι όμως αυτό να συμβεί, και για την κάλυψη ορισμένων τρεχουσών αναγκών της χώρας, στις 17 Ιουλίου αποφασίστηκε η (εκ νέου) θέσπιση του EFSM για την παροχή από αυτόν ενός βραχυχρόνιου δανείου (δάνειο «γέφυρα») 7,16 δισεκατομμυρίων39, 52. Μέσα στις επόμενες ημέρες, και αφού η ελληνική κυβέρνηση ψήφισε όντως τα άμεσα μέτρα, έκλεισε και η συμφωνία για το νέο μνημόνιο.52 Βάσει αυτού η Ελλάδα θα λάμβανε οικονομική βοήθεια μέχρι και 86 δις ευρώ σε βάθος τριετίας.51 Το ύψος της συμμετοχής του ESM στο ποσό αυτό θα εξαρτιόταν από τη συμμετοχή του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου στο πρόγραμμα51, στο οποίο στάλθηκε επίσης αίτημα από την ελληνική κυβέρνηση στις 23 Ιουλίου του 201552. Η συμφωνία τελικά ψηφίσθηκε από τα εθνικά κοινοβούλια και υπογράφθηκε στις 19 Αυγούστου.52
Οι παράγοντες που οδήγησαν στην κρίση δείχνουν και τον τρόπο διεξόδου
Προς ένα ευρωπαϊκό Νομισματικό Ταμείο
Υψηλή κεφαλαιακή επάρκεια, λιγότερα δάνεια
Ο ρόλος του ΔΝΤ στο ελληνικό δράμα
Στα ίχνη της Τρόικα
Οικονομική Κρίση 1929